Een leefbare toekomst

Verandering is één van de grote constante fenomenen waar de samenleving en organisaties aan onderhevig zijn. Hoe krijg je een organisatie op constructieve wijze mee in veranderingprocessen? Hoe nodig je de hele werkvloer uit om bij te dragen aan de transitie naar een toekomstbestendig bedrijf? Wat is er nodig om gezamenlijk de transitie naar een regeneratieve toekomst te realiseren?

We spraken hierover met Roger van Boxtel, voorzitter van de Raad van Commissarissen bij KPMG Nederland en voormalig Nederlands politicus en president-directeur van NS.

Een leefbare toekomst is een intergenerationele kwestie

Roger vertelt dat hij een aantal jaren medicijen heeft gestudeerd en daarna rechten. Zorgzaamheid naar mensen is altijd zijn oriëntatie geweest. Mensen in hun habitat en in hun omgeving. Een leefbare toekomst voor iedereen is wat hem betreft een intergenerationele kwestie.

Roger: “Jongere mensen zeggen ‘ouderen, wat hebben jullie allemaal gedaan? Jullie zijn de hele wereld overgegaan met vliegtuigen’. We hebben te maken met CO2 en stikstof problematiek, we zijn de dampkring aan het vergiftigen en we zijn de grond onder onze voeten aan het vernielen. Dat heeft ertoe geleid dat ik voorzitter ben geweest van IUCN (International Union for the Conservation of Nature) in Nederland. Dan krijg je ieder jaar een rode lijst van alles wat er uitgestorven is. Daar schrik je van, omdat dat in zo’n hoog tempo gaat. Daarmee besef je onmiddellijk dat hele ecosystemen worden ondermijnd.”

Dit soort ontwikkelingen intrigeert Roger en hij vindt dat we moeten opstaan en hier iets tegen moeten doen. Hij vertelt dat hij bijna jaarlijks in Suriname komt en elk jaar weer schrikt van het aantal bomen wat omgetrokken is voor de houtkap.

Voorkom naïviteit en cynisme

We spraken ook over de rol van rijkere landen vergeleken met andere landen in het realiseren van een leefbare toekomst.

“Ik ben niet naïef. Ik heb een zoon die in Indonesië woont. Daar zie je veel vuil, zelfs in zee op de mooiste plekken is er plastic afval in grote hoeveelheden. Daar schrik ik van. Wie zijn wij om te zeggen tegen landen als Indonesië dat ze niet de groei mogen doormaken die wij wel hebben gehad? Er wordt ook handig ingespeeld op duurzame ontwikkelingen, in Indonesië zijn bijvoorbeeld de vervuilende brommers en tuk-tuks van de straat. Maar je ziet in Jakarta vervuilende industrie, er is geen riool, vuil hoopt zich op, vaak in de armste buurten. Je zou kunnen denken ‘het lijkt wel dweilen met de kraan open’. Dat cynisme wil ik toch voorkomen. Dat is natuurlijk een makkelijke dooddoener om in de ‘rijke landen’ geen actie te ondernemen,” aldus Roger.

ESG bewustzijn geïnternaliseerd

Roger: “In mijn toezichthoudende rol bij KPMG hoef ik bijna niet aan te sporen, want daar zit het ESG (Environmental, Social and Governance) beleid al in de genen. Jonge mensen die daar aan projecten werken hebben het ESG bewustzijn geïnternaliseerd en werken met veel energie hieraan, ook met klanten. Ik vind dat mooi. Je ziet dat iedereen ermee worstelt, ook CEO’s van grote bedrijven. Hoe ga ik rapporteren dat ook wij bezig zijn met verantwoord energiebeleid, de omgeving van het kantoor?

Wat ik hoopvol vind, is dat er altijd mensen opstaan met nieuwe innovaties, die een doorbraak op een bepaald terrein kunnen forceren. Er is nog genoeg talent om ons verder te helpen. Tegelijkertijd gaan de gevaren soms harder dan de oplossingen op dit moment. Het CO2 probleem is mega, we liggen achter op schema. Ondanks alle mooie woorden en goede bedoelingen. Dat is zorgelijk.”

Verantwoordelijkheid van leidinggevenden

Roger vindt het een onvervreemdbare verantwoordelijkheid van leidinggevenden om al deze thema’s en het bewustzijn ervan geïncorporeerd te hebben in je stijl van leidinggeven. Ben je een goed voorbeeld, leef je het voor? Hoe kun je het op een goede, interessante en leuke manier in je bedrijf een slag verder brengen?

In 2017, toen Roger president-directeur bij NS was, is het bedrijf overgegaan van fossiele energie naar windenergie. Ze wilden dat graag op een leuke manier brengen. Roger heeft zich laten vastmaken aan een ouderwetse windmolen die ronddraaide.

“Veel mensen verklaarden me voor gek. Ik wist dat door dit zo te doen, je voor het hele bedrijf de meerwaarde laat zien van de stap die we gezet hebben. Dit zijn grote veranderingen, je bent af van de vervuilende brandstoffen. Ik ben er erg trots op dat de mensen binnen NS dit allemaal voor elkaar hebben gekregen,” aldus Roger.

Dit is een voorbeeld waarbij je heel tastbaar kunt laten zien wat de impact is van een duurzamere keuze als bedrijf. Dat kun je ook doen door in je jaarverslag je Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen ook echt te verantwoorden. Door te laten zien op welke manier je wel of niet bijdraagt aan het welzijn van de hele aardbol. Maak dat zo concreet mogelijk.

Roger: “Het vraagt moed om eerlijk te zijn over waar je nu staat als organisatie en om een transitie in gang te zetten. Je moet een helder pad durven definiëren (bijv. Parijs akkoord, dat is nog steeds een norm). Hierdoor kun je ook differentiëren, is iets een easy win, makkelijk greenwashing of echt een concrete bijdrage.”

Roger vertelt dat je op sommige terreinen first mover kunt zijn, op andere terreinen moet je een hele slimme volger zijn. Je hebt ook een business belang te bewaken, je moet ook je shareholders meenemen. Dat is niet altijd makkelijk als die alleen geïnteresseerd zijn in cash. Maar als je cash kunt relateren aan verantwoord sustainable beleid, dan krijg je al een ander gesprek.

De kunst van verbinding

“Niemand houdt van verandering, zeg ik wel eens cynisch. Om samen verder te komen richting een leefbare toekomst voor iedereen, is het belangrijk om thema’s, perspectieven en mensen zodanig met elkaar te verbinden dat je een gemeenschappelijk begrip hebt van een weg richting de toekomst. Dit vereist het talent om te verbinden, om de goede voorbeelden te geven. Alleen paniek schoppen vervreemdt mensen,” aldus Roger.

Op sommige plekken op de wereld is de afstand tot waar wij nu zijn, heel groot. Een voorbeeld dat Roger noemt was China, maar daar maakt men ook snelle sprongen. Bijna alle grote Chinese steden zijn nu met hogesnelheidstreinen milieuvriendelijk met elkaar verbonden. In een aantal jaren is voor 300 miljard nieuwe treinlijnen gerealiseerd.

Hier hebben we onze eigen uitdagingen. Denk aan betere luchtkwaliteit in de Regio Rijnmond en in de omgeving van Tata Steel, hoe gaan we om met afval van ziekenhuismateriaal? Daar zijn allerlei vragen te stellen, volgens Roger.

Roger: “Eén van de manieren om verder te komen is bewustwording in de board van bedrijven, zowel bij directeuren als toezichthouders. Dat je het lef hebt om op allerlei domeinen te kijken hoe je presteert. Vervolgens plannen maken hoe je een stap verder komt in de goede richting. En kan ik mijn habitat waar ik in zit, daarin meenemen?”

Ketencontractering is één van de zaken die organisaties kunnen implementeren om maatschappelijk verantwoord te ondernemen. Daar is Roger bij Menzis mee begonnen. Hij legt uit dat je in de contracten van bedrijven waarmee je werkt condities kunt opnemen waaronder je wilt werken. Als een leverancier een grote vervuiler blijkt te zijn, kun je een andere zoeken die milieuvriendelijker is. “Money talks”, blijkt ook hier van toepassing.

Een recenter voorbeeld: Iedereen krijgt te maken met stijgende energieprijzen. Roger denkt dat je niemand in NL meer hoeft te overtuigen dat we een ander energiebeleid moeten gaan voeren. Dit zijn grote momenten van verandering.

“Soms doet het ook pijn. Het is dan extra belangrijk dat leidinggevenden een goed verhaal vertellen en mensen op een goede manier moeten meenemen. Met zorg en aandacht. Remkes zei vorige week ook: je moet op een andere manier met de boeren gaan praten. Er is niet alleen maar onwil. Hoe ga je het samen doen, een helpende hand bieden in plaats van met de zweep klaarstaan?” aldus Roger.

Generalisten en specialisten

Roger: “Mensen willen niet overvallen worden, dat vindt niemand leuk. Ze willen wel meegenomen worden, achter een gemeenschappelijk goed doel aan. Ik geloof dat de meeste mensen daartoe bereid zijn. De kunst is om het dichtbij te houden. Welke verantwoordelijkheid neemt de samenleving? De overheid kan niet alles doen.”

In Roger zijn ogen is de rol van experts cruciaal en van groot belang. Zij kunnen met wetenschappelijk goed onderbouwde argumenten komen en zaken aantonen. Roger vindt het de verantwoordelijkheid van de generalist om te constateren en communiceren dat een verhaal geloofwaardig is. Communiceren dat er iets gedaan moet worden. Het is aan de generalist om op basis van de kennis en bevindingen van specialisten een transitie te schetsen en medeboodschapper te worden. De generalist is ook verantwoordelijk voor het creëren van de transitie. Leidinggevenden zijn vaak generalisten en durven de verantwoordelijkheid te nemen voor een pad naar verandering.

Of het nu gaat om klimaatverandering of schaarse grondstoffen, het is niet veel anders dan andere processen vormgeven. Heldere taal, een eenvoudig te omvatten doel, in geloofwaardige stappen, met ruimte om op adem te komen als er iets te snel gaat of te moeilijk is en niet meer van de gekozen richting afgaan.

Roger: “De transitie binnen NS van fossiele brandstoffen naar windstroom was ook lastig. Het initiatief onstond bij een kleine groep medewerkers. Eerst werd het lastig gevonden, mensen hebben hun hoofd al vol met hun dagelijkse werkzaamheden. En toch is het gelukt, zelfs een jaar eerder dan voorzien. We konden ook vertellen hoe fantastisch het zou zijn als we die transitie als heel bedrijf zouden gaan doen. Steeds meer conducteurs en machinisten werden enthousiast en werden mededrager van deze verandering, die aangeraden werd door specialisten. Uiteindelijk kwam er een beweging op gang waarbij er een mega transitie werd gemaakt. Nu is het de normaalste zaak van de wereld dat de treinen bij NS op windstroom rijden.”

De ingrediënten van een succesvolle transitie

Rogert deelt een aantal succesfactoren in de energietransitie binnen NS: Stop veel tijd in de business case, denk goed na over de storyline (waarom krijg je het hele bedrijf en de omgeving mee?), degene die de kar trok theeft een periode rechtstreeks aan Roger gerapporteerd, om te laten zien in het bedrijf dat het echt van belang was. Als leidinggevende is het belangrijk om een proces goed te snappen, de argumenten op een rij te hebben. Uiteindelijk viel het kwartje. Het hele bedrijf ging er daarna geruisloos mee op pad.”

Roger vertelt ons dat ideeën en slimheid vaak niet van de top komen, maar ergens anders vandaan. De ‘tone at the top’ is belangrijk voor een succesvolle transitie, omarm je nieuwe ideeën en oplossingen?

“Als je in de top op een muur stuit, dan wordt het lastig om een transitie te realiseren. Mijn boodschap aan directeuren en toezichthouders: onderschat je eigen rol niet. Die is echt enorm groot. In voorbeelden zetten, doelen formuleren en in de toon vasthouden en iedereen blijven meenemen. Informeer over voortgang. Dan hou je de attentiewaarde vast, mensen blijven zien dat je het onderwerp belangrijk vindt. Dat zijn succesfactoren waar je goed op moet letten,” aldus Roger.

Roger zijn advies is om mensen goed te informeren over veranderingen. Haal regelmatig op wat er leeft onder medewerkers, wat is haalbaar. Het is belangrijk om veranderingen in te bedden in een geloofwaardige landing.

Het nemen van verantwoordelijkheid

Mensen vinden verleiden altijd leuker dan straffen. “Ik ga altijd terug naar basale gevoelens en sentimenten,” aldus Roger.

Grote veranderingen hebben een paar basisprincipes: vertel het op een geloofwaardige manier, leunend op gezaghebbende bronnen, vertel een goed verhaal waarvan mensen het leuk gaan vinden om mee te doen.

Roger: “Vertel niet alleen over doelen, maar ook over het proces dat erbij hoort. Je moet mensen in gewone taal vertellen wat bijvoorbeeld de gevolgen van opwarming van de aarde zijn. Meer regen en meer droogte. Waterschaarste. Vertel bijvoorbeeld dat de gemeente je kan gaan vragen om je tuin niet meer te sproeien. Gebruik dit soort zaken op een niet bedreigende manier, vraag begrip en doe het samen. Je moet het vaak herhalen, mensen zijn het zo weer vergeten. Breng de boodschap op een meer verleidende manier, zodat je mensen meekrijgt. Dat vind ik de verantwoordelijkheid van leidinggevenden.”

“Hoe we het soort leiderschap ook noemen, één ding is onvervreemdbaar: je bent op dat moment verantwoordelijk, die verantwoordlijkheid moet je dan ook nemen,” aldus Roger van Boxtel.

Roger van Boxtel is één van de sprekers tijdens de Dag van de Commissaris. Hij zal spreken over visies op een regeneratieve toekomst. Klik hier voor het volledige programma en om je aan te melden.