Artikel | 2 juni 2022 | 4 minuten
Onder water zitten de beste vragen
Als ondernemer moet je vaak snel beslissingen nemen en schakelen. Dat doe je vanuit het deel van jouw brein dat snel is. De kunst is om onder de zeespiegel te gaan kijken. We worden daar een beetje toe verplicht door het zogenoemde integrated reporting wat de nieuwe standaard wordt.
We spraken met Patrick Nullens, hoogleraar ethisch leiderschap aan de Universiteit van Humanistiek, over het verschil tussen compliance, moraal en ethiek.
Patrick: “In het kader van integrated reporting moet je als onderneming inzichtelijk maken wat je waardecreatie is, wat externe factoren zijn, wat doe je voor het milieu, voor je mensen. Denk aan de Schipholdiscussie. Daar komen heel fundamentele vragen naar boven, dan moet je onder het water gaan duiken. Ik gebruik graag het beeld van de ijsberg. De diepere vragen die voor ethiek belangrijk zijn, bevinden zich onder de waterspiegel.”
Patrick vertelt ons dat je vanuit je activiteit als commissaris vaak de top van de ijsberg ziet: het gedrag, dingen die mislopen, praktijken die niet kloppen, die niet volgens de regels zijn. De top van de ijsberg gaat over compliance en risicodenken.
“Moraal en ethiek zijn meestal synoniemen. Ik maak een verschil tussen moraal en ethiek. Moraal zie ik als de principes, de structuren die we met elkaar zijn overeengekomen en ons aan houden. Ethiek is veel meer de diepere vraag: waar zijn we mee bezig? Wat is het doel van de onderneming? Wat is menselijk floreren en welzijn? Ethiek gaat een laagje dieper, dat gaat over de grotere vragen en gaat over het doel van de onderneming,” aldus Patrick.
Je eigen identiteit speelt hierin een belangrijke rol. Waarom doe ik wat ik doe? Patrick daagt mensen graag uit hun eigen wereldbeeld, identiteit en waarden te bevragen. Dat noemt hij deep governance.
Patrick: “De meeste ethische beslissingen zijn emotioneel en dat zal ook altijd zo blijven. Het gebeurt altijd intuïtief, het is een olifant waar we op zitten. Als bestuurder van die olifant, kunnen we een beetje bijsturen, maar het beest is wel heel sterk. De meeste keuzes worden vanuit onze eerste emoties en snelle gedachten gemaakt. Het kost wat meer moeite om even te vertragen en te sturen vanuit diepere reflectie.”
Zijn advies is: Je moet eigenlijk op de laag van emoties en verlangens met elkaar het gesprek gaan voeren. Zolang je dat niet doet, gaat het niet werken. Leer vertragingsmomenten inbouwen en naar die diepere ijsberg kijken.
Een advies dat waarschijnlijk vragen oproept. Juist in deze tijd van snelheid, druk en toenemende regelgeving: Neem eens de tijd voor vertraging, om te denken over jouw bedrijf en jouw ethisch kompas.
“Mijn doel is het creëren van bewustzijn en een honger naar deep governance, het stellen van de juiste kritische vragen,” aldus Patrick.
Patrick: “Frits van der Woude en ik zijn het erover eens dat je de ethische problematiek, ethische vragen, niet kan oplossen met de rechtspraak, met juridisering. Door de juridisering in de samenleving gaan mensen voortdurend risicomijdend gedrag vertonen. Dat is geen ethiek, dat is risico mijden. Dat is uiteindelijk ook zelfbehoud en geen meervoudige waardecreatie. De compliance lijkt zo te worden opgeblazen, dat dat onze ethiek wordt. Dat is geen moedig leiderschap.”
Een ethisch perspectief op ondernemen en toezicht houden roept ook vragen op. Moet de morele verantwoordelijkheid van een onderneming wettelijk worden vastgelegd? Waar stopt dat? Wat betekent dat allemaal? Is dat wel een duurzame oplossing?
Patrick verwijst naar het beruchte klimaatvonnis van Shell, een proces aangespannen door Milieudefensie. In het arrest wordt meer dan zestig maal het begrip ‘verantwoordelijkheid’ gebruikt.
Patrick: “Dit is best moeilijk, omdat ook in de Shell case je zo verantwoordelijk wordt voor alle gevolgen van alles wat je doet, maar ook voor wat de gebruiker van jouw producten doet. Het bedrijf is verantwoordelijk voor alle effecten van haar beleid op langere termijn.”
Patrick vertelt dat het goed kan zijn dat een bedrijf wakker wordt geschud, maar dit is niet de oplossing. Het blijft steken op een juridisch niveau. Een juridische benadering is anders dan een ethische benadering. Dat voelt voor commissarissen en bestuurders heel onveilig. We zijn niet opgeleid voor een ethische benadering en laten ons vaak eenzijdig informeren door knappe juristen.
“Mijn advies voor commissarissen en bestuurders: elkaar voortdurend bevragen op het niveau onder het waterpeil. Wat beweegt jou? Waarom doe je wat je doet? Niet alleen voor jezelf tijd nemen, maar ook met elkaar daarvoor tijd nemen. Een stuk authenticiteit en realisme ontwikkelen. Het is een proces dat je instapt. Neem bijvoorbeeld nieuwe ontwikkelingen zoals de Doughnut economie gericht op de menselijke basis en het ecologische plafond. Voor veel ondernemingen zijn dat belangrijke stappen, een langzaam proces. Je moet ergens beginnen,” aldus Patrick.
Het begint bij bewustwording, bij deep governance. Maar hoe doe je dat nu praktisch? Daar zijn tools en technieken voor, onder andere ethische redeneermethodes.
Meld u aan voor onze nieuwsbrief en blijf op de hoogte van relevante ontwikkelingen.
MijnNCD
